به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «ندای تفرش»؛ خبرنگار اجتماعی ندای تفرش در گفتگویی صمیمانه با ماندانا موسوی شبستری مشاور خانواده در مورد آثار و پیامد هوش مصنوعی چگونه می‌تواند باورهای دینی را تغییر دهد سوالاتی را مطرح کرد، در ادامه شما می‌توانید این مصاحبه را مطالعه بفرمایید:

وی با یک جمله از ساموئل هریس آلتمن سخنانش را شروع کرد و گفت: ساموئل هریس آلتمن کارآفرین و سرمایه‌گذار فناوری آمریکایی و یکی از چهره‌های برجسته درهوش مصنوعی است می‌گوید: بچه‌ای که الان به دنیا بیاد هیچوقت تو زندگیش نمی‌تونه از هوش مصنوعی باهوش‌تر باشه؛با این سرعتی که AI داره پیشرفت می‌ کنه، واقعا به نظر میاد ما آخرین نسل بشر هستیم که دنیایی رو تجربه کردیم که انسان توش باهوش‌ترین بوده..

اما واقعا هوش مصنوعی چیست؟

هوش مصنوعی یا artificial intelligence شاخه ای از علوم رایانه است که می‌تواند به عنوان ابزاری در خدمت بشر باشد. 

 که هدف اصلی آن تولید ماشین‌های هوشمندی است که توانایی انجام وظایفی که نیازمند به هوش انسانی است را داشته باشد. هوش مصنوعی در حقیقت نوعی شبیه سازی هوش انسانی برای کامپیوتر است و منظور از هوش مصنوعی در واقع ماشینی است که به گونه ای برنامه نویسی شده که همانند انسان فکر کند و توانایی تقلید از رفتار انسان را داشته باشد. این تعریف می تواند به تمامی ماشین هایی اطلاق شود که بگونه‌ای همانند ذهن انسان عمل می‌کنند و می‌توانند کارهایی مانند حل مسئله و یادگیری داشته باشند.

و قابلیت‌ها زیادی همچون پردازش اطلاعات، تحلیل داده‌ها، تشخیص الگوها، اتخاذ تصمیمات، ارتباطات زبانی، ترجمه، یادگیری و بهبود عملکرد بر اساس تجربه، و حتی تعامل با محیط و عوامل خارجی می‌باشند.

سوال اینجاست آیا هوش مصنوعی؛ فرصتی نوپدید است یا تهدیدی بزرگ؟

به طور مثال دیپ فیک‌ها شکل جدیدی از رسانه‌های مصنوعی Synthetic media هستند که بر پایه یک مصداق واقعی تولید می‌شوند که می‌توان از آن برای فریب افکار عمومی استفاده کرد.

در جریان حملات نظامی رژیم صهیونیستی به ایران حجم عظیمی از تصاویر و ویدئوهای جعلی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. این تصاویر با هدف روان–سیاسی جهت شکل‌دهی به افکار عمومی، ترساندن مردم یا نابودی اعتماد به رسانه طراحی و منتشر شدند. در این زمینه شبکه‌های اجتماعی، از جمله پلتفرم X، تلگرام، اینستاگرام و TikTok، بسیار فعال بودند.

 یکی از مصادیق برجسته این موضوع نیز که بازنشر بالایی در توییتر، تیک‌تاک و اینستاگرام داشت، ویدئویی مربوط به پایکوبی و جشن مردم در یکی از تونل‌ها بود تا آن را به‌عنوان استقبال ایرانیان از حمله اسرائیل معرفی نمایند. پایگاه خبری یورونیوز اعلام کرد این ویدئو متعلق به اکانتی در اینستاگرام در شهریور ۱۴۰۲ است و هیچ ارتباطی به حملات اخیر رژیم صهیونیستی ندارد.

 در اتحادیه اروپا قوانین جدید بانام “قانون هوش مصنوعی” تصویب شده که، الزام به برچسب‌گذاری محتوای دیپ‌فیک و ممنوعیت استفاده مخرب از آن را پیش‌بینی کرده است و یا اینکه بیست کشور جهان به‌منظور صیانت از امنیت ملی، مدیریت جریان اطلاعات، ایجاد ثبات سیاسی و آرامش روانی، دسترسی شهروندان خود به ChatGPT را محدود یا به‌کلی ممنوع ساخته‌اند.

اما رویکرد ایران با استناد به فرمایشات رهبری تولید دانش بومی با مدل علمی مبتنی بر دین، با جهت‌گیری اخلاقی و مردمی بوده است، در حالی که غرب علم را تبدیل به ابزار سلطه کرده، جمهوری اسلامی، علم را مقدمه‌ی عبودیت و شکوفایی می‌داند. پیشرفت برای یک مسلمان، تازه آغاز سیر در مسیر خلقت است: خودشناسی، خداشناسی، انسان‌شناسی… در این منطق، علم حرمتی دارد، چون در خدمت کمال انسان است.

فواید استفاده از هوش مصنوعی در حوزه امور دینی

لذا در عصر فناوری و پیشرفت‌های سریع علمی، حوزه‌های علوم اسلامی و انسانی نیز از تأثیرات هوش مصنوعی بی‌نصیب نمانده‌اند. بسیاری از مؤسسات پژوهشی با محوریت محتوای شیعی و زبان فارسی، در حال تولید ابزارهایی هوشمند هستند که می‌توانند نیازهای دینی و مذهبی کاربران را پاسخ دهند. این تحولات نه تنها فرصت‌های جدیدی برای تقویت مرجعیت دینی فراهم می‌آورد، بلکه چالش‌های جدی نیز به همراه دارد. در این شرایط، ضرورت تولید ابزارهای مشابه در داخل کشور برای حفظ و ارتقاء جایگاه مرجعیت دینی بیش از پیش احساس می‌شود.

 امروز در حوزه‌ی علوم انسانی و همین‌طور علوم اسلامی ــ چه در مسئله‌‌یابی، چه در گردآوری اطّلاعات، چه در طبقه‌بندی‌شان،‌ چه در تحلیلشان، چه در تدوین متون، چه در انتشار متون ــ در هر تعریفی که ما از فرایند و مراحل پژوهش بخواهیم به دست بدهیم، به نظر می‌رسد هوش مصنوعی تقریباً در تمام این فرایندها و در تمام این مراحل توانسته و می‌تواند نقش ایفا کند و این نقش با شتاب خیلی عجیبی روزبه‌روز دارد عمیق‌تر و گسترده‌تر می‌شود.

علاوه بر تحلیل و تفسیر پیشرفته متون دینی میتوان از هوش مصنوعی برای شبیه‌سازی تأثیر فتواهای مختلف بر گروه‌های مختلف اجتماعی استفاده کرد و تحلیل نمود. این سیستم‌ها می‌توانند با در نظر گرفتن عوامل فرهنگی، جغرافیایی، روانشناختی و اجتماعی، پیامدهای احتمالی یک فتوای خاص را پیش‌بینی کنند. این امر به مراجع دینی کمک می‌کند تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند.

و برای تسهیل تعامل با مفاهیم دینی ربات‌های گفتگو (chatbots) مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند به سؤالات دینی کاربران پاسخ دهند و در درک مفاهیم دینی به آنها کمک کنند. این سیستم‌ها می‌توانند به صورت ۲۴ ساعته در دسترس باشند و پاسخگوی نیازهای دینی مردم باشند.

اما در مقابل تخریب ها و آسیب‌های زیادی را هم پیش روی جوامع ترسیم میکند:

تحریف مفاهیم دینی، تضعیف نقش نهادهای دینی، و عدم ارتباط با مشاوران و مراجع مذهبی، کاهش تجربیات معنوی، تهدید هویت دینی، چالش‌های اخلاقی و تضعیف پژوهش‌های دینی، استناد به منابع نامعتبر ،تولید محتوای جعلی ،ترویج مفاهیم و فرهنگ غربی، کاهش بعد عاطفی و معنوی…از جمله مهم‌ترین آثار منفی و مخرب هوش مصنوعی بر فرهنگ دینی هستند.

به طور مثال هوش مصنوعی ممکن است تجربیات مجازی را جایگزین تجربیات واقعی دینی کند. برای مثال، شرکت در مراسم مذهبی به صورت مجازی ممکن است جایگزین حضور فیزیکی در اماکن مقدس شود، که این امر می‌تواند به کاهش احساس تعلق و تعهد دینی بینجامد.

ویا اینکه بر هویت دینی افراد، به ویژه نسل جوان تأثیر بگذارد. اگر سیستم‌های هوش مصنوعی توسط غرب طراحی شده باشند، ممکن است ارزش‌ها و worldview غربی و عرفان های کابالایی  وکاذب را ترویج کنند که با ارزش‌های دینی در تضاد است.

تأثیر هوش مصنوعی بر ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی ممکن است منجر به بحران‌های هویتی و شخصیتی شود. تغییر در سبک زندگی و کاهش تعاملات انسانی و اجتماعی از اصلی‌ترین تأثیرات هوش مصنوعی می‌باشد که ممکن است به بحران هویت منجر شود.

علاوه بر آن، بر ادبیات، هنر و زبان به عنوان جلوه‌های فرهنگی جوامع تأثیر بگذارد. این تأثیرات ممکن است به تضعیف زبان و ادبیات دینی بینجامد و باعث فاصله گرفتن نسل جوان از میراث فرهنگی و دینی خود شود.

اما بی شک مهمترین آسیب تضعیف تفکر و اجتهاد است ،با گسترش استفاده از هوش مصنوعی، پژوهشگران ممکن است به جای تفکر و تحلیل مستقل، صرفاً به نتایج تولید شده توسط این ابزارها اتکا کنند. این روند می‌تواند منجر به کاهش خلاقیت و توانایی اجتهادی در میان افراد شود

جایگاه صحیح هوش مصنوعی

آیت‌الله میرباقری درباره جایگاه هوش مصنوعی می‌فرماید؛ همچنان که فنّاوری‌ها به‌منزلۀ قوای منفصل انسان هستند و مقیاس تصرف او را در طبیعت تغییر می‌دهند، هوش مصنوعی هم امتداد هوش اجتماعی انسان است و تابع آن عمل می‌کند و پاسخ گوی نیازهای بشر امروز است و قدرت فائقه ای به او می‌دهد .

و ما نباید مواجهۀ غیرمعقول و جاهلانه با تمدّن غرب داشته باشیم.‌ ما نباید منزوی شویم، ما باید بر فنّاوری‌های غربی و ازجمله هوش مصنوعی، مسلّط شویم و آنها را در فرایند تمدن‌سازی اسلامی هضم کنیم.

مدیران تمدن کنونی در مرحلۀ هوش مصنوعی می‌خواهند فرهنگ‌ها و زبان‌ها را همسان کنند و زبان‌های اختصاصی به خُرده‌زبان تبدیل شود، اگر کشور ما فنّاوری هوش مصنوعی را مُسخّر کند و بر آن تفوّق پیدا کند، جامعۀ نخبگی ما می‌تواند فرهنگ و زبان معنایی جدیدی را در جهان گسترش دهد.

رهبر انقلاب در نخستین دیدار هیئت دولت چهاردهم. ۱۴۰۳/۶/۶ فرمودند: امروز هوش مصنوعی با یک شتاب حیرت‌دهنده‌ای (دارد پیش میرود)؛ یعنی انسان متحیّر میشود از شتابی که این فنّاوری عجیب در دنیا پیدا کرده و دارد پیش میرود… این فنّاوری لایه‌های عمیقی دارد که باید بر آن لایه‌ها مسلّط شد؛ آن لایه‌ها دست دیگران است…

 خودتان باید برسید به فنّاوری‌های عمیق و ژرف این مسئله‌ و لایه‌های زیرساختی هوش مصنوعی را باید در کشور دنبال کنید

البته حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در طول سالهای اخیر در چندین نوبت به مسئولان کشور، توجه ویژه به مسأله «هوش مصنوعی» را یادآور شده‌اند. ایشان با اشاره به شتاب بی‌سابقه پیشرفت‌های فناوری در حوزه هوش مصنوعی، تأکید دارند که این فناوری در اداره آینده جهان نقشی تعیین‌کننده خواهد داشت.

نتیجه اینکه:

ما باید بتوانیم بر هوش مصنوعی مسلّط شویم و این دانش را در فرایند تمدن‌سازی اسلامی هضم کنیم.

اما با سه سوگیری؛ اعتماد کامل، تشدید علاقه و توهم دانایی محیطی را ایجاد می‌کنیم که موجبات استحاله  فرهنگی و سوء استفاده و آسیب‌پذیری‌های فردی و اجتماعی می‌شویم.

البته راهکار مقابله با این آسیبها در دولت و مردم خلاصه نمی‌شود بلکه باید همانند اضلاع مثلثی هماهنگ خطر شناختی آن را کاهش دهیم و زیر ساخت‌های بومی و داخلی طراحی کنیم.

مَخلَص کلام

در آخر از هوش مصنوعی پرسیدم ؛ بگو چگونه می‌توانیم آسیب‌های هوش مصنوعی را بررفتارهای دینی مدیریت کنیم:

گفت:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ

وَلا تُفْسِدُوا فِی الأرْضِ بَعْدَ إصْلاحِهَا (سوره اعراف، آیه ۵۶)

ترجمه: و در زمین پس از اصلاح آن فساد مکنید.

این آیه به ما هشدار می‌دهد که پس از آنکه خداوند زمین را به گونه‌ای درست و متعادل آفریده، ما نباید با کارهای خود در آن فساد و تباهی ایجاد کنیم. توسعه فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی، اگر بدون در نظر گرفتن اصول اخلاقی و دینی باشد، می‌تواند به عنوان یک “فساد” جدید، تعادل و صلاح جامعه انسانی را برهم زند. بنابراین، این آیه ما را به مسئولیت‌پذیری و به‌کارگیری این ابزارها در چارچوبی که باعث “اصلاح” و نه “فساد” شود، فرامی‌خواند.

و در آخر گفت :

اینکه خداوند به همه‌ی ما توفیق دهد که در مسیر درست گام برداریم.

انتهای خبر/