به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «ندای تفرش»؛ فهیمه عباسی در یادداشتی به زندگی و مسیر علمی پرفسور حسابی اشاره و نوشت:
دکتر حسابی که بود؟
بعد از گذشت بیش از ۳۰ سال از فوت پرفسور حسابی؛ اما نام وی همچنان بر سر زبان است.
زندگی نامه دکتر حسابی مملوء از سختی‌ها و ناملایمات است. اما ایشان با اراده آهنین خود بر تمامی آن‌ها فائق آمده و توانسته به موفقیتی بزرگ دست پیدا کند.
پروفسور محمود حسابی یکی از دانشمندان بزرگ ایران است که در مدت حیات خود خدمات بسیاری به این مرزوبوم انجام داده است.
وی فیزیکدان، سناتور و وزیر فرهنگ در زمان حکومت پهلوی بوده که به مدت یک‌سال (بین سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۱) به‌عنوان وزیر در کابینه دکتر محمد مصدق مشغول به خدمت بوده است.
از او به‌عنوان پدر علم فیزیک هم نام برده می‌شود.
وی از جمله دانشجویان آلبرت اینشتین بوده که از بین ۱۵ هزار داوطلب انتخاب شده است و با دانشمندانی همچون برتراند راسل، شرویدر، بورن، فرمی و آندره ژید تبادلات علمی داشته است.
از جمله معروف‌ترین تئوری‌هایی که ایشان ارائه داده‌اند می‌توان به تئوری «نظریه بی‌نهایت بودن ذرات» اشاره کرد (بر حسب این نظریه هر ذره, مثلاً الکترون, کوارک یا گلویون نقطه شکل نیست بلکه بی نهایت گسترده است و در مرکز آن چگالی بسیار زیاد بوده و هر چه از مرکز فاصله بیشتر شود آن چگالی بتدریج کم می شود. بنابراین یک پرتو نور از یک فضای چگالی عبور کرده و شکست پیدا میکند و انحراف می یابد.) که کسب بالاترین نشان کشور فرانسه را برای دکتر حسابی به‌همراه داشت.
دکتر حسابی علاوه‌بر امور علمی و تحصیلی، به ادبیات فارسی هم علاقه‌مند بود و بر تعدادی از کتاب‌های شعر و ادبیات فارسی از جمله مثنوی و دیوان حافظ تسلط داشت.
این استعداد شگرف، در موسیقی هم دستی بر آتش داشت و ویولن و پیانو می‌نواخت و نی زدن را نیز از مادر آموخت.
ویژگی اخلاقی پروفسور حسابی
بر اساس آن‌چه گفته شده، پروفسور حسابی انسانی متواضع و کم‌سخن، خوش‌صحبت، باوقار و قانع بوده است.
و هر آن‌چه را که داشته به‌عنوان نعمتی از سوی خدا می‌دیده و شکرگزار بوده است.
تا پایان عمر به کسب علم و موضوعات جدید می‌پرداخته و هیچ‌گاه دست از مطالعه و علم‌اندوزی برنداشته است.
کتابخانه ایشان شامل حدود ۲۷ هزار جلد کتاب در زمینه‌های گوناگون از جمله ادبیات، پزشکی، ریاضی، نجوم، هنر و چند دایره‌المعارف است.
علاوه بر مطالعه و علم‌آموزی، به باغبانی، آهنگری و نجاری نیز علاقه داشت.
بسیار خانواده‌‌دوست بود و در هر موقعیتی با وجود تمام مشغله‌ها سعی می‌کرد، زمانی را برای معاشرت با خانواده در نظر بگیرد.
از لحاظ مذهبی، ایشان فردی معتقد و دین‌دار بوده و در کودکی قرآن را فراگرفته و تقوا را دلیل برتری انسان‌ها می‌دانسته است.
تحصیلات دکتر محمود حسابی
پروفسور محمود حسابی تحصیلات خود را در سن ۷ سالگی، در مدرسه فرانسوی بیروت آغاز کرد.
در ابتدا تفاوت فرهنگ، مذهب و زبان برای یک کودک ۷ ساله بسیار دشوار بود اما، پس از مدتی توانست زبان عربی و فرانسوی را به‌خوبی بیاموزد و در سال دوم ابتدایی، با استعداد فراوانی که داشت، شاگرد اول شود.
زبان فارسی، قرآن، غزلیات حافظ، گلستان و بوستان سعدی و منشات قائم مقام از جمله دروسی بود که مادر در خانه به او آموخت.
زمانی که می‌خواست وارد دوره متوسطه شود، جنگ جهانی اول آغاز شد. اکثر مدارس از جمله مدرسه‌ای که محمود در آن تحصیل می‌کرد، تعطیل شد. وی به‌ناچار به مدت دو سال در منزل به فراگیری علم پرداخت.
پس از آن و در سن ۱۳ سالگی وارد یک مدرسه آمریکایی در بیروت شد و به دلیل آشنا نبودن به زبان انگلیسی، در سال اول ابتدایی مشغولبهتحصیل شد. اما خیلی زود زبان انگلیسی را فراگرفت.
پس از قبولی در امتحانات مدرسه از سال اول به سال پنجم ابتدایی راه یافت و در آن مقطع نیز مانند سایر مقاطع تحصیلی‌اش، شاگرد اول کلاس شد.
بعد از آن وارد کالج امریکایی بیروت شد و در آنجا مشغولبهتحصیل شد.
محمود حسابی پایه‌گذار دارالمعلمین عالی تهران، پایه‌گذار اولین ایستگاه هواشناسی ایران، رئیس دانشکده فنی، رئیس دانشکده علوم و پایه‌گذار مرکز تحقیقات اتمی و مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است.
دکتر حسابی از دانشگاه آمریکایی بیروت، مدرک کارشناسی ادبیات را دریافت کرد.
سپس دوره‌ی کارشناسی رشته‌ی بیولوژی را سپری کرد و بعد از آن از یک دانشکده فرانسوی در بیروت مدرک کارشناسی مهندسی راه و ساختمان را اخذ کرد.
مدرک دکتری را در رشته‌ی فیزیک و با رساله‌‌ی «حساسیت سلول‌های فتوالکترونیک» دریافت کرد.
او میل فراوانی به آموختن داشت که باعث شد فراگیری رشته‌های پزشکی، ریاضیات، زیست‌شناسی، ستاره‌شناسی، مهندسی برق و مهندسی معدن را نیز به او نسبت دهند.
دکتر حسابی شیفته‌ی حافظ بود و سرانجام این علاقه‌مندی، تدوین دیوان حافظ به تصحیح ایشان شد که در آن اشعار برای درست‌خوانی همه‌ی اقشار اعراب‌گذاری شده و شامل شرح و تفسیر اشعار به قلم آن استاد بزرگ نیز است.
آن استاد ارجمند از سعدی، فردوسی، مولانا، قائم مقام فراهانی و قاآنی هم بسیار می‌خواندند و حافظ قرآن نیز بودند.
جالب است بدانید که آن استاد برجسته دستی در موسیقی هم داشتند و پیانو و ویلن می‌نواختند.
اولین‌هایی که توسط دکتر حسابی رقم خورد
اولین‌های بسیاری توسط دکتر محمود حسابی برای ایران اتفاق افتاد که می‌توان در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره کرد.
- نقشه برداری فنی و تخصصی در کشور (راه بندر لنگه به بوشهر)
- اولین راه‌سازی مدرن در ایران (راه تهران به شمشک)
- راه‌اندازی اولین توربین آبی تولید برق (ژنراتور)،
- راه‌اندازی اولین رادیو در کشور
- اولین دستگاه رادیولوژی در ایران نیز با تلاش‌های دکتر حسابی اتفاق افتاد.
- اولین مدارس عشایر
- اولین بیمارستان خصوصی در ایران به نام بیمارستان گوهرشاد
- اولین ایستگاه هواشناسی
- اولین رصدخانه نوین
- پایه‌گذار شورای عالی معارف
- قابل توجه است که آن استاد نامی در ایجاد انجمن زبان فارسی و تدوین اساسنامه طرح تأسیس دانشگاه تهران نیز نقش داشته‌اند.
در زمان حکومت سلطنت پهلوی، سناتور انتصابی شهر تهران در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس سنای ایران و وزیر فرهنگ کابینه محمد مصدق بود.
قانون، کتابی در تفسیر امواج دوبر در ۶ رساله، آئین نامه امور مالی و دیدگانی فیزیکی از کتب منتشرشده‌ی دکتر حسابی هستند.
مقالات ذرات پیوسته منتشر شده در مجله آکادمی آمریکا، اثبات نظریه بیشتر بودن جرم ذرات شارژ شده به وسیله نور نسبت به الکترون (پیشنهاد تفسیر قانون جاذبه عمومی نیوتون و قانون میدان الکتریکی ماکسول) در مجله انجمن آمریکا و مقالات ذرات بی نهایت گسترده در نشریه فیزیک فرانسه از دیگر آثار آن استاد والامقام هستند.
دکتر محمود حسابی عناوین «استاد نمونه دانشگاه تهران»، «مرد اول علمی جهان» و «پدر فیزیک ایران» را به خود اختصاص دادند. از دیگر افتخارات ایشان دریافت نشان لژیون دونور فرانسه (بالاترین نشان علمی فرانسه) است.
مدارک پروفسور محمود حسابی به شرح زیر است:
- لیسانس ادبیات در ۱۷ سالگی
- لیسانس بیولوژی در ۱۹ سالگی
- مهندسی راه‌وساختمان
- پزشکی
- ریاضیات
- ستاره‌شناسی
- معدن
- راه‌آهن برقی
- برق
- دکتری فیزیک
- ادبیات
- زیست‌شناسی
زبان‌هایی که مسلط بودند و یا با آن آشنایی داشتند، عبارتند از:
- عربی
- انگلیس
- آلمانی
- فرانسه
- اوستا
- پهلوی
- سانسکریت
- لاتین
- یونانی
- ترکی
- ایتالیایی
- روسی
وفات پدر علم فیزیک ایران
پروفسور حسابی، در شهریورماه ۱۳۷۱ به‌علت بیماری قلبی در بیمارستان ژنو درگذشت و در آرامگاه خانوادگی‌اش در شهر تفرش به خاک سپرده شد.
پس از مرگ وی خانه‌اش به موزه‌ای تبدیل شد و در آن وسایل شخصی، عکس‌ها، مدارک تحصیلی، نشان‌ها و دست‌نوشته‌های ایشان در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفت.
آثار به‌جا مانده از دکتر حسابی
آثار بسیاری از دکتر محمود حسابی به‌جا مانده است. که می‌توان به کتاب‌ها، مقالات و مراکزی که توسط ایشان تأسیس شده، اشاره کرد.
کتاب‌ها
کتاب‌های بسیاری در زمینه فیزیک و زبان فارسی و سایر پژوهش‌های فرهنگی از ایشان به‌جا مانده که از مهمترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کتاب قانون تأسیس دانشگاه تهران (۱۳۱۲)
- کتاب‌های فیزیک دبیرستان (۱۳۱۸)
- نام‌های ایرانی (۱۳۱۹)
- تفسیر امواج دوبر در ۶ رساله، دانشگاه تهران (۱۳۲۵)
- آیین‌نامه امور مالی دانشگاه تهران (۱۳۳۳)
- فیزیک دانشگاه تهران (۱۳۴۰)
مقالات
از جمله مقالات دکتر حسابی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ذرات پیوسته، نشریه آکادمی علوم آمریکا، ۱۹۴۷
- اثبات نظری بیشتر بودن جرم ذرات شارژ شده به‌وسیله نور نسبت به الکترون، گزارش نشریه انجمن فیزیک امریکا، ۱۹۴۸
- مدل ذرات بی‌نهایت گسترده، نشریه فیزیک فرانسه، ۱۹۵۷
- فرهنگ حسابی، ۱۳۷۲
تأسیس مراکزی که در زندگی نامه دکتر حسابی نام برده شده‌اند
دکتر حسابی خدمات زیادی به این خاک کرد که از جمله آن می‌توان به تأسیس مراکز زیر اشاره کرد:
- مدرسه مهندسی وزارت راه
- ساخت اولین رادیوی ایران
- پایه‌گذار اولین رصدخانه نوین در ایران
- نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی ایران
- تأسیس دانشسرای عالی
- پایه‌گذار مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
- ساخت اولین بیمارستان خصوصی به‌نام مادرش گوهرشاد
- راه‌اندازی پایگاه هواشناسی
- پایه‌گذار مدارس عشایری
- و بسیاری دیگر
